بسم الله الرّحمن الرّحيم
درس دوم
آموزش صوت و لحن
مدرس :آقاي غلامرضا شاه ميوه اصفهاني
صوت يا صدا ، پديده اي است كه ما با گوش خود آنرا درك كرده و انواع مُختلفي دارد . يك تقسيم بندي كلّي در زمينه‌ي صوت ، صداها را به دو دسته اصوات موسيقائي و اصوات غير موسيقائي تفكيك مي كند و چون موضوع مباحث ما اصوات موسيقائي است تنها به بررسي اين گروه از اصوات مي پردازيم امّا براي آشنائي عزيزان از سايرانواع صوت و ديگر تقسيم بنديهاي موجود تنها به ذكر چند نوع از تقسيمات صوت بسنده مي كنيم. بطور كُلّي اصوات را از نظر منبع توليد آن به چهار گروه اصوات طبيعي ( مانند صداي رعد و برق ، باد ، موج دريا و بارش باران ) اصوات حيواني (مانند صداي حيوانات مختلف ) اصوات انساني كه به دو دسته با كلام و بدون كلام (مانند صداي خنده ،گريه و ناله ) و اصوات آلي (مانند صداهاي ناشي از ابزار و آلات مختلف ) تقسيم ميگردد. در اين تقسيم بندي صداهاي موسيقائي جزو اصوات انساني و اصـوات آلي نيز هست امّا در تقسيم بندي مورد نظر ما ، اصوات به دو دسته ي اصوات خوشايند و مطبوع و اصوات نا مطبوعتقسيم مي شود كه همان اصوات مُوسيـقائي و اصوات غير موسيقائي است . در ميان دانشمندان علم صوت شناسي اصوات موسيقائي همواره كانون بيشترين توجّهات بوده است و مطالعات فراواني بر اين گونه اصوات انجام گرفته است تا علل خوشايندي اين اصوات را مـعلوم سازند . يك تعريف جامع از صوت ميگويد : « صدا در اثر ارتعــاش يك جسم ايجاد شده و در محيط مناسب انتــشار يافته و در محدوده ي فركانسي معيّني براي گوش انسان قابل دريافت مي باشد » در اين تعريف سه جنبه مهمّ در يك صدا مورد توجّه قرار گرفته است . جنبه ي اوّل : توليد صدا ، جنبه ي دوّم : انتشار صدا ، جنبه ي سوّم : دريافت صدا كه اگر هر كدام از اين سه جنبه وجود نداشته باشد صدائي نيز وجود نخواهد داشت . بايد توجّه داشت كه صداها همواره بر اثر ارتعاش يك جسم كه به آن حركت ارتعاشي جسم گويند ايجاد مي شود . تا ارتعاش در يك جسم نباشد صدائي نيز وجود نخواهد داشت براي مثال ضربه زدن به يك تار سيـمي موجب ارتعـاش تار يا رفت و برگشت آن ميشود و در صورتي كه در محيط مناسب قرار داشته باشد صدا توسّط مولكولهاي هوا بصورت موج منتقل گرديده و به گوش انسان ميرسد . در اينجا لازم است به چند نكته ي مهمّ اشاره نمود :
1- هرچند صدا حاصل از يك حركت ارتعاشي است امّا نحوه ي حركت آن درمحيط بصورت موج مي بـاشد كه به آن حركت موجي صدا گويند مانند : انداختن يك سنگ در استــخر آب كه بشــكل امواج دايره اي شكل از نقطه اصابت سنگ حركت مي كند تا به نقطـه ي سكون برسد . همين امواج صوتي وقتي به گوش مي رسند موجب ارتعاش پرده ي گوش گرديده و مجدداً حركت مــوجي به حركت ارتعاشي ( ارتعاش پرده گوش ) تبديل شده و در نتيجه صـداي مورد نظر براي گوش انسان قابل شنيدن مي شود.
2- اگر تعداد ارتعاشات يك جسم را در مدّت زمان يك ثانيه اندازه گــيري كنيم ميزان تواتر يا بسامد آن صدا كه به آن فركانس گفته مي شود معلوم ميگردد . هر چه تعداد آن بيشتر باشد صدا زيرتر و هر چه كمتر باشد صدا بم‌تر شنيده خواهد شد مانند مقايسه ي صداي يك قناري كه صداي بسيار زيرتري نسبت به صداي يك گاو دارد . ( از نظر علمي واحد سنجش فركانس يك صدا را هرتز گويند كه با علامت اختصاري Hz معلوم مي گردد . )
3- وقتي صدا توليد شد بايستي در محيط مناسب انتشار يافته تا براي گوش قابل دريافت باشد ، مثلاً انتشار صوت زير آب بسيار كندتر از محيط پر از هواست و يا براي مثال در محيط خلاء و بدون هوا اساساً صدا انتشار نمي يابد.
4- پس از توليد صوت و انتشـار آن ، حتـماً بايد دريافـت كننده اي هم وجود داشتـــه باشد تا صدا درك گـردد ، اين دريافت كننده ميتواند گوش انســان باشد يا گيرنده اي الكترونيكي ، بسياري از فركانسـها بـــراي گوش انسـان قابل دريافت نيست در حاليكه ممكن است با يك گيرنده الكترونيكي قـابل دريافت باشد . اساساً انسانها معمـولاً با گوش طبيعي مي توانند صداهاي بين 20 تا 20000 هرتز را دريافت كنند.
تمــامي اصواتي كه در عالم مي شـنويم اعم از موسيقائي و غير موسيقائي داراي سه ويژگي اصلي هستند كه عبارتند از:
1- ارتفاع
2- شدت
3- طنين
امّا اصوات موسيقائي انساني علاوه بر اين سه ويژگي از دو خصوصيّت انعـطاف پذيري و تحرير نيز برخـــوردارهستند و چون موضوع مباحث ما اصوات خوش و نغـمه پذير است در دروس آينده به ترتيب اين پنج ويژگي را مورد بحث و بررسي قرار خواهيم داد .