بسم الله الرّحمن الرّحيم
درس چهارم آموزش صوت و لحن مدرس :آقاي غلامرضا شاه ميوه اصفهاني
در ادامه ي مبحث ارتفاع و مساحت صوت طبق وعده ي قبلي به تقسيم بنديهاي مشهور اصوات انساني اشاره نموده و با اين گروهها آشنا خواهيم شد . مطابق يك تقسيم بندي صداي زنان و كودكان در يك گروه و صداي مردان نيز در يك گروه قرار مي گـــيرد و براي هر كدام از اين دو گروه كلّي نيز سه قسم صدا را در نظر مي گيرند كه به ترتيب : بم ، توسّط و زير ميباشد . بنـا بر اين اسا مي هر كدام از اين صداهاي شش گانه كه تمامي انسانها را در بر مي گيرد به ترتيب زير خواهد بود :
1- صداي بم مردان كه به آن باس (Bass ) گفته مي شود .
2- صداي توسّط مردان ( نه بم و نه زير ) كه به آن باريتون ( Bariton) گفته مي شود .
3- صداي زير مردان كه به آن تنور ( Tenor ) گفته مي شود .
4- صداي بم زنان كه به آن آلتو (Alto ) مي گويند .
5- صداي توسّط زنان كه متزوسُپرانو ( Mezzo Soprano ) خوانده مي شود .
6- صداي زير زنان كه به آن سُپرانو ( Soprano ) مي گويند .
امّا تقسيم بندي ديگري نيز وجود دارد كه درآن مثلاً صداي مردان را به دو گروه بم و زير تقسيم بندي كرده و هر كدام را بـه دو گروه تقسيم مي نمايد . بر اساس اين تقسيم بندي كه در تلاوت قرآن بيشتر كاربرد دارد صداي بم مردان به دو گروه باس اوّل يا (Premier Bass ) و باس دوّم يا ( Second Bass ) و صداي زير مردان نيز به دو گروه تنور اوّل و تنوردوّم تقسـيم مي گردد .
2- ( شدّت صوت ):
شدّت صوت كه به آن قوّت يا رسائي و يا بلندي صوت نيز گفــته مي شود ، دوّمين ويژگي مهم اصوات است و آن عبارت است از: « ميزان انرژي آزاد شده صوتي از يك منبع صوتي در فضـاي اطراف آن » امروزه وجود بسياري از دستگاههاي تقويت صوت كه وظيفه ي اصلي آنها زياد كردن شدّت يا قوّت صوت است موجب گرديده كه نقش اين عامل در تلاوت قرآن كم رنگ تر شود . شدّت صدا را ولوم ( Voloum ) نيز مي خوانند بنا بر اين وقتي گفته مي شود ولوم صداي راديو يا پخش صوت را كم يا زيــاد كنيد به اين معنا نيست كه ارتفاع آن صدا كم يا زياد ميشود بلكه معناي آن اين است كه شدّت يا قوّت صدائي كه در حال پخــــش است كاهش يا افزايش مي يابد . شدّت صداي انسانها با هم متفاوت است . برخي در هنگام تكلّم عادّي از صداي قويتري برخوردار هستند و برخي از صداي ضعيفتر ، اين موضوع تا حدّ زيادي به عواملي همچون محيط ، نژاد و وراثت و تا اندازه ي كمي نيز به تمــرين و ممارست بسـتگي دارد . امّا از نظر علمي سه عامل مؤثّر در شدّت يك صدا دخالت دارد :
1- منبع توليد كننده ي صوت
2- محيط انتشار صوت
3- تشديد كننده ها
منبع توليد كننده ي صدا كه در انسانها حنـجره يا گلو مي باشد ، ممكن است از خصوصيّاتي برخوردار باشد كه صدائي قويـتر توليد كرده يا بالعكس صدائي ضعيف تر . زيرا بطور طبيعي برخي از افراد از بُرد صــــداي بيشتري در محيط اطراف خود برخوردار هستند براي مثال اگر دو نفر را در نظـــر بگيريم كه هر دو با يك فركانس همـــسان مثلاً HZ 200 شروع به توليد صدا از دو نقطـه روي يك خط بـــنمايند و صداي شخص اوّل تا مسافت 50 متري اطراف بُرد داشته باشد امّا صـــداي شخص دوّم تا 100 متر هــم برود ، اصطلاحاً مي گويند صداي شخص دوّم بسيار قويتر و شديد تر از نفر اوّل مي باشد . عامل دوّم محيط است كه قبـــلاً گفته شد اگر مثلاً هواي خشك باشد بُرد صدا بيـــشتر است نسبت به جائي كه محيط آب يا هواي مرطوب باشد و بالأخره عامل سوّم تشــديد كننده ها است . همان گونه كه در بسياري از سازها جعبه اي با نام جعبه ي تشديد وجود دارد و موجب دوام و بلندي بيشتر و ايجاد طنين خاص در صداي آن ساز ميگردد در انسان نيز حفره هاي بيني ، حفره دهان ، استخوان هاي قفسه ي سينه و سر و فضاي حنــجره و فارنكس ( Pharynx ) بنوعي تشديد كننــده محسوب مي شوند كه موجب تقويت و دوام بيشتر صدا در انسان مي شوند .